Versterking van het multilateraal systeem van het ITPGRFA: werkzaamheden van de werkgroep afgerond

In het kader van het proces ter verbetering van het multilateraal systeem (MLS) van het Internationaal Verdrag inzake Plantgenetische Hulpbronnen voor Voeding en Landbouw (ITPGRFA), werden vier bijeenkomsten van een speciale werkgroep gehouden. De bijeenkomsten waren gericht op drie geïdentificeerde ‘hotspots’: betalingsstructuur en tarieven voor financiële batenverdeling; digitale sequentie-informatie / genetische sequentiegegevens (DSI/GSD); en uitbreiding van het multilateraal systeem (MLS) van het ITPGRFA. Het werk van de werkgroep is nu afgerond, maar er zijn nog veel twistpunten. Het is de bedoeling om de verbetering van het MLS af te ronden tijdens de Elfde bijeenkomst van het bestuursorgaan (GB 11) van het ITPGRFA in november 2025, maar er is nog veel werk te doen.

Achtergrond

De doelstellingen van het Internationaal Verdrag inzake Plantgenetische Hulpbronnen voor Voeding en Landbouw (International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, ITPGRFA) zijn het behoud en het duurzame gebruik van plantgenetische hulpbronnen voor voeding en landbouw (PGRFA) en de eerlijke en billijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik ervan, in overeenstemming met het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (Convention on Biological Diversity, CBD), ten behoeve van een duurzame landbouw en voedselzekerheid. Het Multilateraal Systeem (MLS) van het ITPGRFA is een wereldwijde pool van PGRFA, bedoeld om de toegang tot PGRFA te vergemakkelijken en te zorgen voor een eerlijke en billijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit het gebruik ervan. Bijlage I van het ITPGRFA bevat een lijst van soorten en genera die zijn opgenomen in het MLS, momenteel 35 voedselgewassen en 29 voedergewassen. De uitwisseling van in het MLS opgenomen PGRFA vindt plaats op basis van de ‘Standaardovereenkomst inzake overdracht van materiaal’ (Standard Material Transfer Agreement, SMTA).

Met als doel om zowel een betere toegang tot PGRFA als een betere verdeling van de baten van het gebruik ervan te bewerkstelligen, werd in 2013 een proces gestart om de werking van het MLS te verbeteren, maar dit proces kwam in 2019 tot stilstand. In november 2023 besloot de Governing Body van het ITPGRFA om de formele onderhandelingen te heropenen, met als doel een verbeterd MLS aan te nemen tijdens de Elfde bijeenkomst van de Governing Body (GB 11) in 2025. In 2024 en 2025 kwam de opnieuw opgerichte Ad Hoc Open-ended Working Group to Enhance the Functioning of the Multilateral System (OEWG/MLS) vier keer bijeen om een nieuw pakket maatregelen ter verbetering van het MLS te bespreken. Frankrijk, Duitsland en Nederland waren namens de EU lid van de werkgroep, terwijl andere EU-landen als waarnemer deelnamen.

De vier bijeenkomsten van de werkgroep in 2024 en 2025

Tijdens de bijeenkomst in april 2024 werd gediscussieerd over opties voor de aanpak van de drie geïdentificeerde ‘hotspots’ in het verbeteringsproces (betalingsstructuur en tarieven voor monetaire batenverdeling, DSI/GSD en uitbreiding van Bijlage I van het MLS) en over hoe voort te bouwen op het pakket maatregelen dat in 2019 werd voorgesteld, waaronder een resolutie, een herziene SMTA en een wijziging van Bijlage I van het ITPGRFA. Er vonden nog geen tekstuele onderhandelingen plaats. Wat de betalingsstructuur betreft, was de werkgroep een groot voorstander van de abonnementsoptie, omdat deze eenvoud, rechtszekerheid, transparantie en voorspelbaarheid van monetaire batenverdeling zou kunnen bieden. De meningen verschilden over de vraag of enkelvoudige toegang moest worden gehandhaafd, als additionele optie. De werkgroep kwam verder overeen de mogelijkheid te overwegen om in het kader van het ITPGRFA een gespecialiseerde aanpak te ontwikkelen voor DSI/GSD op PGRFA en te werken aan een uitbreiding van Bijlage I naar alle PGRFA in ex situ collecties onder het beheer en toezicht van Partijen en in het publieke domein, op voorwaarde dat robuuste waarborgen kunnen worden opgenomen.

Bij de bijeenkomst in september 2024 werd in detail gekeken naar de ontwerpteksten van de resolutie, de herziene SMTA en de wijziging van Bijlage I, maar er vonden nog steeds geen tekstonderhandelingen plaats. Er werd grondig gediscussieerd over de betalingsstructuur, met name over de vraag of er een uitsluitend op abonnementen gebaseerde structuur moet worden aangenomen, of dat er een abonnementssysteem moet komen met ook de mogelijkheid van enkelvoudige toegang. Betalingstarieven werden niet besproken. Wat DSI/GSD betreft, betwistte de werkgroep niet de voorgestelde aanpak om dit alleen in de resolutie op te nemen, maar stelde zij diverse verbeteringen in de ontwerpresolutie voor. De werkgroep benadrukte dat het ITPGRFA moet streven naar wederzijdse ondersteuning met een mogelijk DSI-mechanisme dat wordt ontwikkeld in de CBD, ook om dubbele betalingen te voorkomen. De werkgroep besprak ook het voorstel om Bijlage I uit te breiden tot alle PGRFA in ex situ collecties onder beheer en controle van de Partijen en in het publieke domein, maar ook hierover liepen de meningen uiteen. Opnieuw werd het belang van robuuste waarborgen benadrukt, inclusief ideeën voor 'positieve' of 'negatieve' lijsten van gewassen die al dan niet gedeeld zouden worden via het MLS. Ook besprak de werkroep mogelijke politieke en technische uitdagingen voor landen die zijn aangesloten bij het verdrag om de wijziging te ratificeren, en manieren om deze uitdagingen te overwinnen. Sommige Partijen benadrukten de noodzaak om een evenwicht te bewaren tussen het aantal ratificaties van het amendement van Bijlage I en het genereren van inkomsten voor het Fonds voor de verdeling van voordelen (Benefit-sharing Fund) van het ITPGRFA.

Tijdens de bijeenkomst in april 2025 bleven de meningen verdeeld over de vraag of er alleen een abonnementsoptie moest komen of een duaal systeem waarbij gebruikers kunnen kiezen tussen een abonnementsoptie en een optie voor enkelvoudige toegang. Er werd gewerkt aan het opnemen van tekst over beide betalingsopties in de herziene SMTA. Er werd een voorstel gedaan voor een mogelijke vooruitbetaling in het kader van de optie voor enkelvoudige toegang, vooruitlopend op commercialisering. De betalingspercentages werden slechts kort en oppervlakkig besproken, hoewel sommige Partijen aandrongen op een grondigere bespreking. De werkgroep hield een eerste gedachtewisseling over de tekst over DSI/GSD in de ontwerpresolutie, maar er was nog steeds onenigheid over belangrijke kwesties. Met betrekking tot de uitbreiding van Bijlage I gaven sommige regio's aan dat ze problemen zien met de ratificatie van een gewijzigde Bijlage I met uitbreiding naar alle PGRFA in collecties ex situ onder beheer en controle van Partijen en in het publieke domein. De Werkgroep vroeg een Standing Group of Legal Experts (SGLE) om verschillende juridische en institutionele kwesties te behandelen ter voorbereiding op de volgende vergadering van de Werkgroep.

In de laatste bijeenkomst, in juli 2025, werd een nieuwe betalingsoptie geïntroduceerd: de gedeeltelijke abonnementsoptie, wat betekent dat abonnees één of twee gewassen kunnen vrijstellen van hun abonnement en dat hun verkoop van die gewassen niet meetelt voor hun betalingsgrondslag. De abonnementsoptie en de gedeeltelijke abonnementsoptie zouden een drempel hebben waaronder geen betalingen vereist zijn. Bij de optie met enkelvoudige toegang zouden alle betalingen verplicht zijn onder de herziene SMTA. Er blijven echter meningsverschillen bestaan en de Werkgroep heeft besloten om een voorstel voor elke optie af te ronden, voor verdere bespreking door de Governing Body. Wat de betalingspercentages betreft, liepen de meningen aanvankelijk sterk uiteen, maar er werd enige convergentie bereikt. De voorgestelde percentages voor de optie met volledig abonnement variëren nu van 0,01-0,1% van de totale verkoop van zaden, voor de optie met enkelvoudige toegang met onbeperkte toegang tot het product van 0,1-1% van de verkoop van dat product, en voor de optie met enkelvoudige toegang met beperkte toegang tot het product van 0,77-2,5% van de verkoop van dat product. De Werkgroep besprak ook verder hoe DSI/GSD in het pakket moet worden benaderd, waarbij de meningen uiteenliepen over de vraag of dit in de SMTA moet worden opgenomen. Met betrekking tot de uitbreiding van Bijlage I voerden sommige Partijen aan dat landen niet verplicht zouden moeten worden om ‘negatieve lijsten’ in te dienen met gewassen die voor hun land uitgesloten zijn van een MLS dat in principe alle PGRFA in ex situ collecties onder beheer en controle van Partijen en in het publieke domein omvat, maar ‘positieve lijsten’ met de gewassen die zij in een uitgebreid MLS zouden opnemen. De suggesties van de SGLE, inclusief over de ontwerpresolutie en het amendement over Bijlage I, werden besproken en grotendeels aangenomen.

Afronding van het proces

Het is de bedoeling dat de verbetering van het MLS afgerond wordt tijdens de elfde vergadering van de Governing Body (GB 11) van het ITPGRFA in Lima, Peru, in november 2025. Dit zal echter moeilijk worden, omdat er nog veel beslissingen moeten worden genomen, met name over de hoofdonderwerpen (betalingsstructuur, betalingspercentages, de manier waarop DSI/GSD moet worden aangepakt, en de uitbreiding van Bijlage I). Ook bevatten de ontwerpteksten van de resolutie, de herziene SMTA en de wijziging van Bijlage I (Zie de bijlagen bij het verslag van de vergadering van de OEWG in juli 2025) nog veel haakjes, wat betekent dat er nog geen overeenstemming is over de precieze inhoud ervan. GB 11 zal ook een High-Level Segment (HLS) omvatten waaraan ministers en viceministers van Partijen bij het ITPGRFA zullen deelnemen. Om Europa tijdens GB 11 effectief te laten zijn in de onderhandelingen, is een goede regionale coördinatie tussen de Europese landen in de aanloop naar GB-11 van groot belang.

Uw mening blijft belangrijk

Aangezien Nederland een groot voorstander is van inclusieve en transparante processen waarbij alle relevante actoren betrokken zijn, worden belanghebbenden aangemoedigd om bij te dragen aan het verbeteringsproces. Uw opmerkingen zijn zeer welkom, met name over de voorstellen voor de betalingsopties en -tarieven, de aanpak van DSI/GSD en de uitbreiding van Bijlage I, en de ontwerpteksten van de Resolutie, de herziene SMTA en de wijziging van Bijlage I.

Voor meer informatie en om uw mening te geven over de verbetering van het MLS, kunt u contact opnemen met mevrouw Kim van Seeters (ABS-bevoegde nationale autoriteit; k.vanseeters@minlnv.nl) of de heer Martin Brink (Nationaal ABS-Loket; martin.brink@wur.nl).