Mediterraan draaigatje

Hoe herken ik het mediterraan draaigatje? 

Mediterrane draaigatjes bestaan uit een complex van vier soorten die heel sterk op elkaar lijken en ook qua gedrag nauwelijks van elkaar verschillen. Vandaar dat deze vier Tapinoma-soorten worden samengenomen onder de naam “mediterraan draaigatje”.  

Het mediterraan draaigatje is een zwarte, glanzende mier. De werksters zijn 2,4 tot 5,1 mm groot. Deze flinke variatie in lichaamsgrootte is één van de kenmerken om de soort te onderscheiden van onder andere de gewone wegmier. Met een sterke loep is te zien dat tussen het borststuk en achterlijf één kleine knoop zit die van bovenaf niet goed te zien is. En dat de bovenlip een flinke inkeping heeft. Daarnaast kan de mierensoort herkend worden aan zijn nestelwijze en gedrag.  

De kolonies kunnen tientallen vierkante meters beslaan en de nestholtes zitten tot in elk geval ruim een halve meter diep. Rondom de nestopeningen ligt vaak opgeworpen zand in een kratervorm De werksters lopen vaak allemaal dezelfde route, zogenaamde straten. Het mediterraan draaigatje maakt clusternesten: elke ruimte rondom de kolonie kan gebruikt worden als nest.  

Klik op de afbeelding om deze te vergroten.

_{Grote foto: Theodoor Heijerman.}

Herkomst – Waar komt het mediterraan draaigatje vandaan? 

Het mediterraan draaigatje komt oorspronkelijk uit Zuid-Europa. De soort is naar Nederland gekomen met grond van tuin- of potplanten. Het mediterraan draaigatje heeft warmte nodig. Vandaar dat ze in Nederland vaak onder bestrating, bij muren en soms in spouwmuren worden aangetroffen omdat deze plekken opwarmen in de zon. 

Verspreiding – Waar komt het mediterraan draaigatje voor? 

EIS Kenniscentrum Insecten ontdekte de soort in 2013 en monitort het aantal kolonies. Het aantal neemt snel toe: in het voorjaar van 2019 waren er acht populaties bekend, een jaar later waren dat er achttien en in de winter van 2020-2021 stond de teller al op 24. Alle kolonies komen voor in stedelijk gebied. Dit hangt samen met de wijze van verspreiding: de mierensoort komt waarschijnlijk nog altijd grotendeels via mediterrane tuin- en potplanten naar Nederland. In Nederland kan de soort zich vervolgens verspreiden als grond wordt verplaatst. 

Bij het mediterraan draaigatje vliegen nieuwe koninginnen niet weg om een eigen kolonie te beginnen, zoals bij veel inheemse mieren, maar keren ze na de paring terug naar het moedernest. De werksters van alle koninginnen werken met elkaar samen en zo ontstaat een uitgebreide superkolonie. De werksters vergaren voedsel, zoeken nieuwe nestplekjes en verplaatsen het broed naar warme en veilige plekken. In de zomermaanden is de kolonie op z’n grootst en zijn er aan de flanken ook satellietnesten te zien, die mogelijk alleen door werksters gebruikt worden om zo dichter bij nieuwe voedselbronnen te komen. 

In het voorjaar worden poppen van geslachtsdieren (nieuwe koninginnen en mannetjes) naar de oppervlakte van het nest gebracht, waar ze sneller ontwikkelen door de warmte van de zon. Na ongeveer een maand verpoppen de eerste, waarna er een maand lang gevleugelde geslachtsdieren bij de kolonie zijn, tot aan het begin van de zomer. De geslachtsdieren zijn vooral ’s ochtends te zien en af en toe kan er een mannetje wegvliegen, in de hoop een koningin van andere kolonie te bevruchten. 

Risico’s - Wat zijn de problemen? 

Mediterrane draaigatjes veroorzaken overlast door de grote aantallen werksters en de uitgebreide superkolonies die ze kunnen vormen: in 2013 werd in Wageningen een kolonie gevonden met een lengte van ongeveer 65 meter, een paar jaar later was deze lengte ruim verdubbeld. De meren ondergraven bestratingen waardoor deze verzakken. De mieren houden bladluizen waardoor tuinplanten hun esthetische waarde verliezen en kleverige honingdauw op bijvoorbeeld tuinmeubelen komt. Daarnaast komen de mieren ook binnenshuis en kunnen ze bijten en spuiten ze een irriterende afweerstof in de bijtwond.  

Ook vormen mediterrane draaigatjes een risico voor biodiversiteit: ze eten alles en ze ‘houden’ bladluizen die aan planten zuigen. Door hun grote dichtheden en uitgebreide kolonies hebben ze lokaal nadelige effecten op alle planten en dieren. 

Naast het mediterraan draaigatje komen ook andere invasieve miersoorten voor in Nederland zoals de plaagmier Lasius neglectus en Argentijnse mier Linepithema humile. Ook deze vorme vormen superkolonies en beroorzaken veel overlast.