Aziatische duizendknoop

Japanse duizendknoop

De Japanse duizendknoop verspreidt zich razendsnel. Niet voor niets wordt hij tot de meest invasieve exoten gerekend. Door zijn sterke groeikracht verdringt de duizendknoop inheemse plantensoorten èn zijn sterke wortelstokken en stengels kunnen schade veroorzaken aan bouwwerken, leidingen en wegen. Japanse duizendknoop groeit op zeer uiteenlopende plekken zoals spoordijken, braakliggende terreinen, wegbermen, rivierkribben, bosranden en beekoevers.

Hoe herken ik Japanse duizendknoop?

De Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) is een vaste plant en kan tot wel 4 meter hoog. De plant is te herkennen aan zijn stengels, die lijken enigszins op die van bamboe: ze zijn hol van binnen, bestaan uit compartimenten en zijn groen met roodachtige vlekjes. De plant heeft grote hartvormige bladeren en in augustus en september bloeit hij met crèmewitte bloemen. Tegen de winter sterven de bovengrondse delen van de plant weer af, de ondergrondse wortelstokken overwinteren.

De ondergrondse wortelstokken zijn sterk vertakt en zitten in de laag tot 80-100 cm onder maaiveld, maar dieper komt ook voor. In het voorjaar groeien vanuit de ‘knopen’ op de wortelstokken in korte tijd veel stengels dicht op elkaar. Ook op de grens tussen twee stengelcompartimenten zitten knopen waaruit nieuwe zijtakken met bladeren groeien. De naam duizendknoop verwijst naar die vele knopen die de plant telt. De plant verspreidt zich via fragmenten van wortelstokken en stengels. Eenmaal gevestigd, is de plant moeilijk weer weg te krijgen.


Snel naar:

* De door het Kennisnetwerk Invasieve Exoten ontwikkelde infobladen mogen vrij gebruikt en verspreid worden.


Klik op de foto's om deze te vergroten.

Aziatische duizendknopen

Naast de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) komen in Nederland ook de uitheemse Sachalinse (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica) voor. Bastaardduizendknoop is een hybride tussen F. japonica en F. sachalinensis en wordt in Nederland op steeds meer plaatsen aangetroffen. In Nederland komt nog een vierde soort voor, de Afghaanse duizendknoop (Persicaria wallichii), maar deze gedraagt zich minder invasief in vergelijking met de andere duizendknoopsoorten. De vier soorten lijken op elkaar en worden daarom ook wel aangeduid als Aziatische duizendknopen (kijk hier voor de verschillen). Er is weinig verschil tussen de soorten met betrekking tot de bestrijding en de effectiviteit van bestrijdingsmethoden.

Afghaanse duizendknoop staat sinds 2022 op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten en mag niet meer worden verhandeld als tuinplant. In de handel wordt wel de ‘Finse duizendknoop’ (Persicaria x fennica) als tuinplant aangeboden. Deze lijkt erg op Afghaanse duizendknoop en wordt aangeprezen als een plant ‘die absoluut niet woekert’. Deze hybride is een kruising tussen de oorspronkelijk uit Noordoost-Azië afkomstige Persicaria weyrichii en de van oorsprong Europese Persicaria alpina. Deze hybride is waarschijnlijk spontaan in Noord-Europa ontstaan. De oudersoorten zijn waarschijnlijk als sierplant ingevoerd. In Nederland zijn nog weinig verwilderingen van 'Finse duizendknoop' bekend, maar in Fennoscandinavië worden al meer waarnemingen gedaan en met name in Finland is deze plant al volledig ingeburgerd.

Herkomst - Waar komt Japanse duizendknoop vandaan?

De Japanse duizendknoop komt oorspronkelijk uit Japan, China, Taiwan en Korea. Het was de arts Philipp Franz von Siebold die de plant in de negentiende eeuw naar Nederland bracht. Hij verbleef op een Nederlandse handelspost in Japan en deed onderzoek naar de Japanse flora en fauna. De plant kreeg een plekje in de Hortus in Leiden, de oudste botanische tuin in Nederland.

Vanuit de Hortus verspreidde de duizendknoop zich over Nederland en de rest van Europa. Pas na 1950 verwilderde de soort op grote schaal en kwam de plant ineens overal in Nederland voor. Dat komt waarschijnlijk doordat mensen tuinafval met plantenresten dumpten in de natuur en op stortplaatsen.

Verspreiding - Waar komt Japanse duizendknoop voor?

Japanse duizendknoop is te vinden op zeer uiteenlopende plekken: spoordijken, braakliggende terreinen, wegbermen (ook middenbermen van snelwegen), rivierkribben, bosranden en beekoevers. De soort gedijt goed op verstoorde gronden.

In Azië heeft de plant veel natuurlijke vijanden: verschillende plaaginsecten en plant pathogene schimmels houden de duizendknoop onder controle. Ze richten zich op de bovengrondse delen en laten de ondergrondse wortelstokken ongemoeid. Maar in Europa heeft de duizendknoop geen natuurlijke vijanden. Hierdoor kan de plant uitbundig groeien en zich verspreiden.

Aziatische duizendknoop komt op zeer uiteenlopende plaatsen voor, o.a. wegbermen en taluds
Aziatische duizendknoop komt op zeer uiteenlopende plaatsen voor, o.a. wegbermen en taluds

Risico’s - Wat zijn de problemen?

Verdringen inheemse soorten

De risico’s van Japanse duizendknoop voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten zijn groot. Deze soorten lopen vroeg in het voorjaar uit, hebben een snelle lengtegroei en door de vorming van een nagenoeg gesloten bladerdek wordt de overige vegetatie geheel overgroeid en op de duur verdrongen. Ook het aantal soorten ongewervelde dieren (zoals bosmieren, vlinders en insecten) wordt lager als één van deze soorten de groeiplaats domineert. In natuurlijke biotopen zoals beek- en rivieroevers heeft dit een nadelig effect op de biodiversiteit. Het risico van Afghaanse duizendknoop wordt lager ingeschat.

Door het wegconcurreren van de (gras)vegetatie op dijken, oevers en andere taluds kunnen deze soorten de stabiliteit daarvan ondermijnen.

Zaadvorming

Algemeen wordt aangenomen dat vegetaties van duizendknoop bestaan uit vrouwelijke planten. Het is echter niet uitgesloten dat vrouwelijke exemplaren van Japanse duizendknoop kiemkrachtige zaden produceren. Chinese bruidssluier blijkt daarbij een belangrijke stuifmeelbron te zijn. Op dit moment lijkt de kans op kieming in het veld van de zaden van de hybride tussen Japanse duizendknoop en Chinese bruidssluier (Fallopia × conollyana) klein, waarschijnlijk door factoren als droogte, late voorjaarsvorst en concurrentie om licht. De hybride lijkt niet erg concurrentiekrachtig en is in Nederland alleen in een tuin en een wegberm aangetroffen.

De vrouwelijke planten van de Japanse duizendknoop kunnen ook bevrucht worden door stuifmeel van de siervariëteit compacta, de Sachalinse duizendknoop en de bastaardduizendknoop. De vorming van zaad betekent een extra vermeerderings- en verspreidingswijze naast de verspreiding via wortel- en stengelfragmenten. Zaden worden gemakkelijk verspreid met de wind en via water waardoor de duizendknoop zich nog sneller kan verspreiden. Door generatieve voortplanting neemt de genetische variëteit van de duizendknopen toewaardoor ze zich mogelijk sneller kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden waardoor de concurrentiekracht nog groter wordt.

Schade aan gebouwen, leidingen en wegen

De sterke wortelstokken en stengels van de duizendknoop kunnen flink wat schade veroorzaken aan gebouwen, leidingen en wegen. Door het wegconcurreren van de (gras)vegetatie op dijken, oevers en andere taluds kunnen deze soorten de stabiliteit daarvan ondermijnen. Dit speelt vooral in de winterperiode als de bovengrondse delen van de duizendknoop afsterven en de bodem onbedekt is. Dan treedt gemakkelijker erosie op.

Waardedaling vastgoed

Het investeren in de aanpak van duizendknoop kan voorkomen dat de situatie in Nederland vergelijkbaar wordt met die in Engeland. Daar zijn de problemen groot: er is zelfs sprake van waardevermindering van bouwkavels en vastgoed als de duizendknoop er groeit. Het Engelse Parlement concludeerde onlangs dat de richtlijnen die banken en hypotheekverstrekkers hanteren wel erg streng zijn ten opzichte van andere invasieve plantensoorten en pleit voor een betere onderbouwing van de regels.

Extra kosten

De aanwezigheid van Japanse duizendknoop betekent extra kosten voor beheerwerkzaamheden, zoals monitoring, voorlichting personeel, bestrijding en nazorg. Extra kosten kunnen ook zitten in voorzorgmaatregelen om verdere verspreiding te voorkomen, zoals het schoonmaken van machines, reinigen van grond, controleren van grond op aanwezigheid van duizendknoop. Het gaat hierbij om tientallen miljoenen per jaar aan extra kosten die zowel door publieke (o.a. gemeenten, waterschappen) als private partijen (o.a. projectontwikkeling, GWW sector) moeten worden opgebracht.

Schade aan een keermuur, winterbeeld (Foto: WUR)

Schade aan een keermuur, winterbeeld (Foto: WUR)

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Mensen vormen het grootste risico voor de verspreiding van de soort over grotere afstanden. Denk hierbij aan het transporteren van grond waarin nog delen van wortelstokken en stengels zitten of het verslepen van wortel- en stengelfragmenten door machinaal maaien. Fragmenten van wortelstokken en/of stengels kleiner dan één cm kunnen uitgroeien tot nieuwe planten. Komen deze fragmenten op een andere plek op de grond terecht dan groeien daar weer nieuwe planten uit. Jonge, individuele planten zijn nog relatief eenvoudig te verwijderen. Eenmaal gevestigde haarden zijn moeilijk weg te krijgen.

Voorkomen van zaadvorming

Het voorkomen van zaadvorming is belangrijk omdat zaden gemakkelijk worden verspreid met de wind en via water waardoor de duizendknoop zich nog sneller kan verspreiden. Door zaadvorming neemt ook de genetische variëteit van de duizendknopen toe waardoor ze zich mogelijk sneller kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden waardoor de concurrentiekracht nog groter wordt.

NVWA advies aan het ministerie van LNV (juni 2020):

  • Neem maatregelen om hybridisering en generatieve voorplanting door middel van zaadvorming te voorkómen, bijvoorbeeld door het (stimuleren van het) opsporen en verwijderen van mannelijke exemplaren van Japanse duizendknoop, Sachalinse duizendknoop en bastaardduizendknoop.
  • Neem of stimuleer maatregelen om nieuwe vestiging en verdere verspreiding van de drie genoemde Aziatische duizendknopen of van levensvatbare delen tegen te gaan, bijvoorbeeld door: (1) het stoppen van de handel in Japanse duizendknoop (inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop en bastaardduizendknoop en (2) maatregelen op gebied van grondtransport, tuinafval, gft-afval, compost en handel in stengels.
  • Overweeg de maatregelen zodanig in te richten dat deze ook gelden voor soorten die visueel niet of nauwelijks zijn te onderscheiden van genoemde soorten, tenzij overtuigend is aangetoond dat deze ondersoorten of hybriden geen risico’s opleveren voor de Nederlandse natuur of voor andere maatschappelijke waarden.
  • Draag de Japanse duizendknoop, de Sachalinse duizendknoop en de bastaardduizendknoop voor bij de Europese Commissie voor opname op de Europese Unielijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.

Werkzaamheden op, of in de buurt van Japanse duizendknoop

Zorg dat er geen wortel- of stengelfragmenten worden verspreid als er werkzaamheden worden uitgevoerd op, of in de buurt van plekken waar de duizendknoop staat. Hierdoor kunnen nieuwe haarden ontstaan. Controleer en reinig kleding en machines na de werkzaamheden. Voorkom het transporteren van grond waarin zich mogelijk nog delen van wortelstokken en stengels bevinden. Afvoer van ‘verontreinigde’ grond moet zorgvuldig gebeuren, langs vooraf vastgestelde routes.

Het Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen biedt handvatten om verspreiding van de Aziatische duizendknopen tegen te gaan en de duizendknopen te bestrijden. Het protocol bestaat uit losse infobladen ingedeeld in de categorieën 1) Infobladen met algemene informatie, 2) Infobladen met handreikingen voor veel voorkomende werkzaamheden zoals maaien, grondwerk en omgaan met groenafval en 3) Infobladen met handreikingen voor verschillende locatietypen zoals wegbermen, openbaar groen, verhardingen, kunstwerken ed.

CROW heeft standaardbesteksbepalingen voor maaien en grondwerk opgesteld die vrij gebruikt kunnen worden bij aanbestedingen of opdrachtverlening voor groenonderhoud, wegonderhoud, inrichting van de openbare ruimte en ander onderhoud en werken met een risico op verspreiding of introductie van duizendknoop. Het doel is om met deze standaardbepalingen eenduidigheid te creëren voor opdrachtgevers en -nemers.

Bekijk hier de RAW-teksten voor maaien: Aziatische duizendknoop publicatie maaien

Bekijk de RAW-teksten voor grondwerk: Aziatische duizendknoop publicatie grondwerk

- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Met besmette grond geladen vrachtwagens worden gereinigd bij het verlaten van het depot om verdere verspreiding te voorkomen

Handelsverbod

In Nederland geldt vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop geldt ook voor besmette grond.

Stengels van de duizendknoop zijn populair als woondecoratie en in boeketten, maar bij het weggooien van de stengels kan de plant zich verspreiden naar plekken waar hij nog niet groeit. Met een handelsverbod zijn dergelijke toepassingen niet meer toegestaan.

Duizendknoopstengels ter decoratie in een boeket (Foto: WUR)

Duizendknoopstengels ter decoratie in een boeket (Foto: WUR)

Do's en Dont's Japanse Duizendknoop

Klik op de figuur om deze te vergroten

Do's & Dont's Japanse duizendknoop

Japanse duizendknoop bestrijden – Welke technieken zijn er?

Voor het beheersen en bestrijden van duizendknoop zijn verschillende methoden en technieken beschikbaar (zie onderstaande tabel). Elke methode heeft z’n specifieke voor- en nadelen en variëren sterk in effectiviteit. De meeste gangbare beheermethoden zijn gericht op het regelmatig verwijderen van de bovengrondse delen van de plant. Deze aanpak heeft echter, ook op lange termijn, vaak niet het gewenste effect: de plant blijft telkens terugkomen. Voor een effectieve bestrijding van de duizendknoop is het noodzakelijk ook de wortelstokken aan te pakken.

Er is niet één methode aan te wijzen als meest geschikt, de beste resultaten worden geboekt door het combineren van bestrijdingsmethoden en deze over langere periode (jaren) toe te passen.

Beslisboom en maatregeltabel Amsterdam
Gemeente Amsterdam heeft als beleid dat bij alle ruimtelijke ingrepen waar gegraven wordt de Japanse duizendknoop gesaneerd moet worden. Ter ondersteuning is een beslisboom ontwikkeld: in welke situatie pas je welke methode toe? In de bijbehorende maatregeltabel worden de voor- en nadelen + randvoorwaarden van de verschillende methoden globaal beschreven.

Techniek Effectiviteit Gericht op
Mechanisch
Maaien Maaien is een beheermethode gebaseerd op uitputting van de plant. Dichtheid van de haarden neemt af maar de wortelstokken blijven intact. Volledig elimineren is niet haalbaar. Beheersing
Uittrekken/ uitsteken Uittrekken/uitsteken is gericht op uitputting van de plant. Dichtheid van haarden neemt af, met name als ook steeds delen van de wortels worden verwijderd. Afhankelijk van de leeftijd, omvang van de haard en frequentie van behandeling is eliminatie op den duur mogelijk. Deze methode is goed geschikt als nazorg na uitvoeren van andere methode(n). Bij jonge, kleine haarden: bestrijding. Anders: beheersing
Uitgraven onder sanerende omstandigheden Bij grootschalig en ruim uitgraven kunnen haarden volledig worden verwijderd. Kans blijft aanwezig dat (delen van) wortelstokken achterblijven. Volledige bestrijding is haalbaar. Bestrijding
Ontgraven, zeven en terugstorten Na uitgraven wordt de grond ter plekke gezeefd en teruggestort. Kleine delen van wortelstokken kunnen in de grond achterblijven. Een nazorgtraject is noodzakelijk. Als dit zorgvuldig wordt uitgevoerd, is volledige bestrijding op termijn haalbaar. Bestrijding
Machinaal ontwortelen en uittrekken Met een wortelriek aan een minigraver kunnen de grovere delen van de wortelstokken grotendeels worden verwijderd. Nazorg moet goed geborgd zijn om de methode te laten slagen Bestrijding
Thermisch
Bevriezen van de bodem (in situ) De bodem wordt tot ruim een meter diep afgekoeld tot circa -8 tot -10 C. Na behandeling is de grond duizendknoop vrij. Het bodemleven blijft intact. Bestrijding
Hete Luchtinjectie (in/ex-situ) Na ontgraven wordt de grond in depot opgeslagen en verhit. Na behandeling is de grond duizendknoop vrij en geschikt voor hergebruik. Bestrijding
Ontgraven, verhitten en terugstorten Na ontgraven wordt de grond met daarin de wortels ter plekke verhit en teruggestort. Zo’n 99% van de wortelstokken wordt gedood. Bij zorgvuldige uitvoering is volledige bestrijding haalbaar. Een nazorgtraject is aan te bevelen Bestrijding
Heet water Heet water is een methode gericht op uitputting van de plant. Dichtheid van de haarden neemt af. Werking op wortelstokken is niet aangetoond. Volledig bestrijding is niet haalbaar. Bekijk de video van Omroep Gelderland: "Is kokend water de oplossing tegen de Japanse duizendknoop?" Beheersing
Elektriciteit Elektriciteit is gericht op uitputting van de plant. Dichtheid van de haarden neemt af. Werking op wortelstokken is niet aangetoond. Volledig bestrijding is niet haalbaar. Beheersing
Chemisch
Glyfosaat (o.a. RoundUp): stengelinjectie, blad-behandeling en stobben-behandeling Werking op de gehele plant, ook de wortelstokken. Verzwakt de plant aanzienlijk, maar de resultaten kunnen wisselend zijn. Meest effectief in combinatie met andere methoden. Toepassing door bladbespuiting of stengels injecteren. Stobbenbehande¬ling alleen met ontheffing toegestaan. Volledige bestrijding haalbaar. Bestrijding
Vetzuur + kiemremmer (o.a. Ultima) Werking op de bladeren (etsende werking). Kiemremmer lijkt op lange termijn effect te hebben maar resultaten zijn sterk wisselend. Beheersing
Overigen
Afdekken Na langdurig afdekken (minimaal 3-4 jaar) redelijke kans op wegblijven van de plant. Volledige bestrijding is haalbaar. Bestrijding
Inundatie Door onder water zetten ontstaat zuurstofloosheid in de bodem wat voor veel plantensoorten na verloop van tijd dodelijk is. Bestrijding
Begrazing door varkens of schapen Planten en wortelstokken (varkens) worden gegeten maar de dieren hebben een sterke voorkeur voor andere plantensoorten. Beheer-methode gebaseerd op uitputting van de plant. Dichtheid van de haarden neemt af maar de wortelstokken blijven grotendeels intact. Volledig elimineren is niet haalbaar. Beheersing

Voorbeeldprojecten

Onderzoek - Welke methoden zijn nog in ontwikkeling of onderzoek?

Methode Effectiviteit Gericht op
Bladschimmel Beheermethode gebaseerd op aantasting van de bladeren. Perspectiefvol maar nog niet beschikbaar in NL Beheersing
Japanse bladvlo Beheermethode gebaseerd op aantasting van de bladeren. Perspectiefvol maar nog niet beschikbaar in NL Beheersing
Overige methoden Daarnaast zijn er andere methoden waarvan de effectiviteit (nog) niet is aangetoond: Bodemmagnetron, Beschaduwen, Stomen, Kneuzen en vergruizen, UV-straling, Vloeibare stikstof, Bodemresetten (Herbiekorrels) en Ozon

Wet & Regelgeving - Welke regels zijn van toepassing?

De Aziatische duizendknoop staat niet op de Unielijst van invasieve exoten. Dat betekent dat er geen wettelijke plicht is deze soort te bestrijden. Dat neemt niet weg dat terreinbeheerders (provincies, gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren) al wel bezig zijn met het nemen van maatregelen om schade en overlast zoveel mogelijk te beperken.

Minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft naar aanleiding van de motie van de leden Moorlag (PvdA) en Weverling (VVD) om de verkoop van watercrassula zo spoedig mogelijk te verbieden besloten om naast watercrassula ook Aziatische duizendknoop als soort voor te dragen bij de Europese Commissie voor plaatsing op de Europese Unielijst voor zorgwekkende invasieve uitheemse soorten (Kamerstuk 33 576, nr. 214, 5 februari 2021). Vooruitlopend op een Europees handelsverbod geldt in Nederland vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop geldt ook voor besmette grond.

Lees hier meer over wet-en regelgeving.

Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen

De negatieve effecten van Aziatische duizendknopen zijn algemeen bekend en de bestrijding is niet eenvoudig. Terreinbeheerders hebben behoefte aan een uniforme strategie om duizendknopen te bestrijden en verdere verspreiding te voorkomen. Aequator Groen & Ruimte, Stichting Probos en Geofoxx Milieu Expertise hebben daarvoor een landelijk protocol ontwikkeld.

De 13 infobladen van het protocol zijn ingedeeld in: (1) algemene informatie, (2) handreikingen voor veel voorkomende werkzaamheden en (3) handreikingen voor verschillende locatietypen.

Het protocol is online beschikbaar: Landelijk protocol omgaan met Aziatische duizendknopen (2019)

Tool terugdringen terrestrische exoten

In juni 2020 hebben Joost Eertman en Jelmer Eggens, als onderdeel van hun afstudeeropdracht aan Van Hall Larenstein, een tool ontwikkeld om beheerders te helpen in het maken van keuzes voor de aanpak en bestrijding van de Japanse duizendknoop. Deze tool is hier te downloaden.

Waar vind ik meer informatie?