De EU heeft een lijst (Unielijst) samengesteld van invasieve soorten die ergens in Europa voorkomen en schade veroorzaken of dit in de toekomst waarschijnlijk gaan doen. Het bezitten, verhandelen, kweken, transporteren en importeren van deze soorten is in de hele EU verboden. Het is de taak van de lidstaten om deze soorten, waar mogelijk, uit te roeien in het wild. Als uitroeien niet lukt, moeten de lidstaten de soort beheren en de nadelige effecten zoveel mogelijk beperken.

De EU beoordeelt de risico’s en voegt soorten aan de lijst toe. Ook kan de EU weer planten en dieren van de lijst afhalen als regulering geen voordelen meer biedt. De lijst zal de komende jaren waarschijnlijk groeien. Overigens komen sommige soorten op de Unielijst momenteel nog niet in Nederland voor.

Plantensoorten die op de Unielijst staan mogen in de tuin blijven staan. Hiervoor is geen ontheffing nodig. Maar ze mogen niet worden niet verhandeld, vermeerderd of verspreid worden in de natuur.

Voor diersoorten die op de Unielijst staan geldt dat men het dier mag houden totdat het sterft, mits aangetoond kan worden dat men het dier al had voordat de soort op de Unielijst werd geplaatst. Ook hier geldt dat de betreffende dieren niet mogen worden verhandeld, vermeerderd of verspreid worden. Uitzondering op deze regel zijn krab- en rivierkreeften. Deze mogen door vissers worden gevangen en vervoerd zolang dit de verdere verspreiding tegengaat.

In sommige gevallen mag men een dier dat op de Unielijst staat niet houden. Dit is het geval wanneer het dier na plaatsing op de Unielijst is geboren, na plaatsing in bezit is gekomen óf wanneer de geboortedatum en/of datum van het bezit niet kunt bewijzen. In deze gevallen moet het dier naar een opvangcentrum voor invasieve exoten gebracht worden óf gedood worden.

Meer informatie over de toegestane mogelijkheden en voorwaarden kunt u vinden op de website van RVO RVO, Invasieve Exoten.

Terrestrische plantensoorten

Water- en oeverplanten

Zoogdieren

Vogels

Reptielen en amfibieën

Invertebraten

Zoetwater invertebraten

Vissen

* De dier- en plantensoorten die staan op de Unie-lijst van 13 juli 2016 maken onderdeel uit van de Regeling natuurbescherming (bijlage 10 behorende bij artikel 3.30a van de regeling). Voor deze soorten moeten de provincies beheersmaatregelen, uitroeiingsmaatregelen en herstelmaatregelen treffen. Over de soorten die later aan de Unie-lijst zijn toegevoegd wordt nog overlegd tussen overheid en provincies. 

Wanneer het wegvangen of terugdringen van (invasieve) exotische dieren door systeemgerichte maatregelen niet mogelijk of haalbaar is, dienen deze dieren soms gedood te worden. Ondanks dat (invasieve) exoten niet beschermd zijn, is het niet zonder meer toegestaan dieren te doden. Om een dier te doden moet er een aantoonbaar belang zijn. Wanneer wordt overgegaan tot het doden van een dier, dan dienen stress, pijn en onnodig leed bij het dier zo veel mogelijk voorkomen te worden . Andere dieren en de natuur dienen uiteraard minimaal tot niet verstoort of beschadigd te worden tijdens de beheersing, bestrijding of het doden van invasieve, exotische diersoorten.

De regels voor het gebruik van toegestane middelen staan beschreven in wet- en regelgeving. In de Wet natuurbescherming staat welke middelen niet gebruikt mogen worden voor het vangen en doden van dieren. Zo is bijvoorbeeld het massaal of niet-selectief vangen of doden van vogels of het toepassen van klemmen of lijm voor het vangen van knaagdieren niet toegestaan. Er zijn uitzonderingen mogelijk waarbij zo’n verboden middel toch gebruikt mag worden. Dan is wel een ontheffing van de provincie noodzakelijk. In een plan van aanpak dienen samen met de provincie de praktische zaken te worden uitgewerkt. Gebruik van een geweer bij de bestrijding van invasieve exoten is enkel toegestaan in opdracht van een provincie. In sommige gevallen kan zo’n opdracht al verleend zijn aan een Faunabeheereenheid (FBE).

In de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden wordt de toelating en het gebruik van biociden tegen schadelijke organismen geregeld, zoals insecten, mieren, muggen en muizen. Het Ctgb besluit over toelatingen en stelt daarbij een voorschrift voor gebruik op. Op de Ctgb-website kan de database met toegelaten middelen en gebruiksvoorschriften geraadpleegd worden.

Als dieren gedood moeten worden, is het van belang dat deze keuze goed aan het publiek uitgelegd kan worden. De bijbehorende onderbouwing en een uitleg over de keuze voor de gekozen aanpakvormen hierbij belangrijke onderdelen. Het wordt aanbevolen een communicatieplan op te stellen naast het plan van aanpak voor de bestrijding/het doden van de dieren.Inhoud

Niet alle exoten die schadelijk zijn staan op de Unielijst. Soms is de meerderheid van de lidstaten tegen de opname van de soort of is er nog geen risicobeoordeling gedaan die voldoet aan de EU-criteria. Zo ontbreekt de Japanse duizendknoop op de Unielijst. Voor deze soort bestaat nog geen effectieve bestrijdingsmethode en plaatsing op de lijst betekent hoge beheerkosten voor lidstaten. Vanuit Europa is er dus geen wettelijke plicht om deze soort aan te pakken, maar het is niet uitgesloten dat in de toekomst de soort alsnog op de lijst komt te staan.

In Nederland geldt vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop geldt ook voor besmette grond.

Op basis van de EU verordening hebben de Europese lidstaten de plicht om uitroeiings­maatregelen, beheersmaatregelen en herstelmaatregelen te treffen.

Bij de decentralisatie van het natuurbeleid is afgesproken dat provincies verantwoordelijk zijn voor natuur, waaronder het aanpakken van invasieve exoten. Gedeputeer­de Staten van de provincies werken momenteel aan de opzet en uitvoering van beleid voor de bij ministeriële regeling aangewezen soorten. Voor de uitvoering is er ook een belangrijke rol weggelegd voor terreinbeheerders zoals gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren. Veel van deze partijen zijn al bezig met het nemen van maatregelen. De provincies hebben daarin, als verantwoordelijk bestuursorgaan, een coördinerende taak.

Verschillende gemeenten hebben in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) iets opgenomen over invasieve exoten. Over het algemeen gaat het dan over de bevoegdheid van het College van B&W om terreinbeheerders te kunnen verplichten bepaalde soorten te bestrijden of verwijderen. 

Uitroeiingsmaatregelen 

Welke maatregelen de Gedeputeerde Staten treffen hangt af van de mate van verspreiding van een soort. Het inzetten van uitroei­ings­maat­regelen kan als soorten vroegtijdig in Nederland worden gesignaleerd en nog maar matig zijn verspreid. Uitroeiingsmaat­rege­len richten zich op de volledige en permanente verwijdering van een populatie van de invasieve exoot. (Artikel 17, EU-exotenverordening).

Beheersmaatregelen 

Voor invasieve exoten van de Unielijst die al wijdverspreid in Nederland voorkomen worden beheersmaatregelen vastgesteld. De beheersmaatregelen zijn gericht op het uitroeien, beheersen of indammen van een populatie van de invasieve exoot (Artikel 19, EU-exotenver­orde­ning).

Herstelmaatregelen 

Naast elimineren of beheersen moeten de Gedeputeerde Staten ook herstelmaatregelen nemen. Herstelmaatregelen richten zich op het versterken van de veerkracht van ecosystemen tegen invasieve exoten en het herstel van veroorzaakte schade. De maatregelen zorgen er ook voor dat inheemse soorten en hun leefgebieden in stand blijven, in overeenstemming met de Habitat- en de Vogelrichtlijn. (Artikel 20, EU-exotenverordening).

In de Regeling natuurbescherming is een lijst opgenomen met dier- en plantensoorten waarvoor de provincies beheersmaatregelen, uitroeiingsmaatregelen en herstelmaatregelen moeten treffen (Bijlage 10 in de regeling, met * gemarkeerde soorten in de Tabel onder het kopje Unie-lijst). Op deze lijst staan uitsluitend de dier- en plantensoorten die op de Unielijst van 13 juli 2016 staan. De provincies en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit overleggen over de soorten die later aan de Unielijst zijn toegevoegd. Provincies hebben soms aanvullend beleid voor invasieve exoten die (nog) niet op de Unielijst staan.

De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit blijft verantwoordelijk voor de bestrijding van invasieve exoten van de Unie-lijst die niet op de lijst in bijlage 10 staan. Bestrijding van de Unielijst-soorten die vallen onder de Visserijwet 1963 (krabben en kreeften) of waarvan de bestrijding valt onder de Waterwet (beverrat en muskusrat) vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de provincies.

In Nederland is het professioneel gebruik van bestrijdingsmiddelen buiten de landbouw (alle verharde en niet-verharde terreinen) niet toegestaan ('Gebruiksverbod'). Hierop zijn drie uitzonderingen omschreven in de Regeling gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Dit zijn:

• Wanneer middelengebruik noodzakelijk is voor een veilige exploitatie. Het gaat dan vooral over onkruidbeheersing op bijzondere locaties, zoals spoorwegen, vliegvelden en militaire locaties.
• Voor bescherming vanwege de gezondheid van mensen, dieren of van het milieu. Gerichte bestrijding van de volgende soorten is toegestaan:
  - eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea);
  - bastaardsatijnrups (Euproctis chrysorrhoea);
  - Aziatische duizendknopen: Japanse duizendknoop (Fallopia japonica), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis), bastaard duizendknoop (Fallopia x bohemica), Afghaanse duizendknoop (Persicaria wallichii) en kruisingen;
  - fluweelboom/azijnboom (Rhus species);
  - Pontische rododendron (Rhododendron x superponticum);
  - robinia (Robinia pseudoacacia);
  - knolcyperus (Cyperus esculentus);
  - schadeveroorzakende organismen op rozen (Rosa species) bij oorlogsgraven;
  en
  - terrestrische soorten die zijn opgenomen op de lijst van voor de Unie zorgwekkende invasieve uitheemse soorten met uitzondering van moeraslantaarn (Lysichiton americanus) en reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum)
  of andere soorten diestaan.
• Voor toepassingen van middelen op specifieke terreinen voor recreatieve doeleinden of voor het beoefenen van sport die vanwege hun aard of omvang redelijkerwijze niet op een andere wijze kunnen
  worden onderhouden. Dat betreft met name sportvelden en campings

Op vrijdag 8 juli 2022 heeft de Hoge Raad een uitspraak van het Gerechtshof Den Haag vernietigd. In november 2020 bepaalde het gerechtshof dat het wettelijk verbod op het professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw “onverbindend” verklaard moest worden. Daarmee werd een streep gezet door het verbod dat vanaf oktober 2016 van kracht was. Nu is dat dus weer teruggedraaid.

Is injecteren van duizendknoopstengels met glyfosaat toegestaan op een talud langs een watergang?

Het toepassen van glyfosaat op een talud langs open water is toegestaan mits het pleksgewijs en driftvrij wordt toegepast. Bladbesproeiing is geen optie maar injecteren van duizendknoopstengels mag wel. Naar aanleiding van vragen hierover van de gemeente Amersfoort (2017) heeft de NVWA bevestigd dat dit is toegestaan. Inzichten kunnen veranderen, neem daarom vooraf contact op met de NVWA voor de meest actuele zienswijze. De NVWA is verantwoordelijk voor de controle op correcte toepassing van gewasbeschermingsmiddelen.

Etiketvoorschriften zijn te vinden op de site van het Ctgb 

• Europese verordening 'Invasieve Uitheemse soorten' (1143/2014).
• Praktijkadvies Invasieve exotische dieren. Vereniging Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE), 29 oktober 2019.
• Kennis- en Adviescentrum Dierplagen - Wetgeving
• Programma invasieve exoten provincie Utrecht – 2019 en 2020. Vastgesteld door gedeputeerde staten van Utrecht op 8 januari 2019.
• Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (Pb L206).
• Richtlijn 2009/147/EG van het Europees Parlement en de Raad van 30 november 2009 inzake het behoud van de vogelstand (PbEU 2010, L20).
• Staatscourant 18714, 31 maart 2020. Nr. IENW/BSK-2020/57764, wijziging van de Regeling gewasbeschermingsmiddelen en biociden in verband met aanpassing van de uitzonderingen op het verbod op professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.