Aziatische hoornaar (Foto: Wikimedia Commons, Gilles San Martin)

Aziatische (reuzen)hoornaar

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) en Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia) zijn grote wespen die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Zuidoost- en Oost-Azië. In Europa gedraagt de Aziatische hoornaar zich als invasieve exoot. De Aziatische reuzenhoornaar is nog niet in Europa, maar wordt wel verwacht. Deze uitheemse hoornaars worden gezien als een grote bedreiging voor de inheemse honingbij omdat honingbijen de Aziatische (reuzen)hoornaar niet als vijand herkennen. Dit in tegenstelling tot Europese hoornaars, die honingbijen aanvallen en doden.

Hoe herken ik de Aziatische (reuzen)hoornaar?

Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een grote wesp, maar relatief kleine hoornaar. De kop is donker tot zwart van kleur met daar onder een geheel zwart gekleurd borststuk. Het achterlijf is ook voor een groot deel donker tot zwart met vooraan een smalle, gele band en een brede, oranje band achteraan. Kenmerkend voor de Aziatische hoornaar zijn de zwarte poten met citroengele uiteinden. Tenslotte, de vleugels zijn zwak maar donker van kleur. Werksters zijn 17-24 mm groot, de koningin maximaal 30 mm.

Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia) is de grootste hoornaar ter wereld met een lengte van circa 45 mm. De kop is groot en geel/oranje van kleur. Het borststuk is donkerbruin met grijskleurige vleugels. De poten zijn zwart maar worden lichter bij de voorpoten. Over het achterlijf wisselen donkerbruine/zwarte en gele/oranje strepen elkaar af. Ten slotte, aan het uiteinde van het lichaam zit een 6 mm lange angel.

Identificatie kan lastig zijn, aangezien de Aziatische hoornaar makkelijk te verwarren is met de Aziatische reuzenhoornaar. Bovendien lijken beide Aziatische soorten veel op de inheemse, Europese hoornaar. Voor hulp bij het identificeren kunt u de websites van de NVWA of EIS Nederland (Kenniscentrum insecten) raadplegen of bekijk onderstaande video van het Vlaams Bijeninstituut.

- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de Video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Herkomst – Waar komt de Aziatische (reuzen)hoornaar vandaan?

Van oorsprong komt de Aziatische hoornaar voor in Zuidoost-Azië. De soort in inheems in onder andere Bangladesh, Bhutan, China, India, Indonesië, Korea, Laos, Maleisië, Thailand en Vietnam. In Europa komt een ondersoort van de Aziatische hoornaar voor: de Vespa velutina nigrithorax. Deze ondersoort komt oorspronkelijk uit de gematigde streken in Kashmir (India), Bhutan en China.

De Aziatische reuzenhoornaar komt van oorsprong uit Zuid- en Oost-Azië, het vasteland van Zuidoost-Azië en delen van het Russische Verre Oosten. Hier leef de soort in de gematigde en tropische streken, met name in bossen en lage bergen. Gebieden op grote hoogten en vlakten mijdt de reuzenhoornaar.

Verspreiding – Waar komt de Aziatische (reuzen)hoornaar voor?

De Aziatische hoornaar is per ongeluk geïmporteerd in Europa. Tegenwoordig komt de soort voor op verschillende locaties in Spanje, Portugal, Italië, Frankrijk, Duitsland, België, Nederland en Engeland. In Nederland was de eerste waarneming van een Aziatische hoornaar in Dreischor (Zeeland) in 2017. Dit nest is na melding vernietigd. In 2018 werden twee nesten aangetroffen en vernietigd, in Spijkenisse (Zuid-Holland) en in de gemeente Sluis (Zeeland). Ook in 2019 werden twee nesten gevonden en vernietigd, in Vlaardingen (Zuid-Holland) en Raamsdonk (Noord-Brabant). In 2020 steeg het aantal drastisch naar 26 locaties. Op tenminste 17 locaties werd een nest gevonden waarvan de meesten zijn vernietigd. Op 6 locaties is het niet gelukt het zomernest te vinden en vernietigen.

Aziatische reuzenhoornaar komt op dit moment nog niet voor in Europa, maar de verwachting is wel dat de soort hierheen zal komen.

De toekomstige verspreiding van de Aziatische (reuzen)hoornaar is lastig te voorspellen, maar de voorspelling is verdere uitbreiding in Nederland. Uit elk zomernest kunnen honderden koninginnen komen die elk een nieuwe kolonie kunnen stichten. Over vestigingskansen van de soorten (op de lange termijn) is nog veel onbekend.

Verspreidingskaart Aziatische hoornaar

Risico’s - Wat zijn de problemen? 

Het voornaamste probleem van de Aziatische (reuzen)hoornaar is haar dieet. De twee soorten eten alle bijen (met name honingbijen), hommels, vliegen, vlinders, rupsen, sprinkhanen en mieren. Dit zorgt voor een afname van het aantal insecten dat planten bestuift en bevrucht. Hoe groot dit effect is, is nog onduidelijk. De verwachting is dat de vestiging van de Aziatische (reuzen)hoornaar zal leiden tot afnames in populaties van wilde bijen en hommels. Bovendien zal de afname in bestuivers potentieel negatieve gevolgen hebben op de bestuiving van planten en daarmee op de groei van beschermde plantensoorten in natuurgebieden.

De hoornaar eet vooral honingbijen wat kan leiden tot bijensterfte en afnemende honingproductie. Met name de Aziatische reuzenhoornaar vormt hierbij een groot risico, aangezien deze soort hele bijenkolonies in één keer kan uitroeien.

Voor mensen geldt dat een steek van de Aziatische hoornaar pijnlijk is maar niet levensbedreigend, tenzij iemand allergisch is. Veel steken tegelijk, of steken op gevoelige plekken op het lichaam, kunnen wel gevaarlijk zijn. Blijf daarom uit de buurt van een nest. Bij de Aziatische reuzenhoornaar is een steek zeer pijnlijk en is onmiddellijk medische hulp vereist, ook wanneer iemand niet allergisch is. Bij een hoge dosis gif uit een of meerder steken, kan men in een anafylactische shock raken en zelfs overlijden.

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

Als u een Aziatische hoornaar of nest van de Aziatische hoornaar waarneemt, raadpleeg dan herkennings- en informatiemateriaal om te controleren of het inderdaad een Aziatische hoornaar is. Hiervoor kunt u de websites van de NVWA of EIS Nederland (Kenniscentrum insecten) gebruiken. Voor het opsporen van een nest kunt u gebruik maken van de handleiding van EIS Nederland.

Weet u zeker dat u een (nest van de) Aziatische hoornaar heeft gezien, maak dan een melding via waarneming.nl. Voeg hierbij heldere, scherpe foto’s evenals de locatie van de waarneming toe. Hierna dient het nest en de kolonie zo snel mogelijk verwijderd en vernietigd te worden. Het verwijderen van een nest is specialistenwerk, probeer dit niet zelf te doen.

Op dit moment komt de Aziatische reuzenhoornaar niet voor in Nederland. Nauwkeurige monitoring van de verspreiding van de soort is van groot belang, zowel in Nederland als in Europa als geheel. Zodra een kolonie of nest gevonden is, dient deze zo snel mogelijk verwijderd en vernietigd te worden.

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?

Wanneer een waarneming van een Aziatische hoornaar of een nest van Aziatische hoornaar bevestigd is, kan verdere actie ondernomen worden. Wat er dient te gebeuren is afhankelijk van de tijd van het jaar:

April t/m juni

Het gaat waarschijnlijk om een koningin. Probeer deze voorzichtig te vangen. Vervolgens kunt u de koningin doodmaken in de vriezer. Kijk of u het voorjaarnest kunt vinden en laat dit verwijderen door een professionele bestrijder.

Juli t/m september

Het gaat waarschijnlijk om een of meerder werkster(s). Markeer de wegvliegrichting op een kaart. Geef de aantallen en richting van wegvliegen door. Dit maakt het makkelijk om het zomernest te vinden. Kijk of u het zomernest kunt vinden en geef ook dit door via waarnemingen.nl. Vervolgens zal de provincie (in samenwerking met water- en terreinbeheerders) het nest laten verwijderen en de kolonie verdelgen.

Oktober t/m december

Het gaat waarschijnlijk om een koningin. Probeer deze voorzichtig te vangen. Vervolgens kunt u de koningin doodmaken in de vriezer. Er is geen nest aanwezig.

Momenteel loopt een pilot in Limburg en Noord-Brabant om ervaring op te doen met het opsporen en bestrijden van nesten van Aziatische hoornaar. In Craubeek (Limburg) is een nest van Aziatische hoornaar gevonden dankzij een zeer licht zendertje van slechts 0,15 gram. Het zendertje, geknoopt aan het lichaam van de hoornaar, zendt een hoogfrequent signaal uit. Door het signaal te volgen, heeft men vervolgens het nest kunnen lokaliseren. Een tweede nest werd gevonden dankzij de wiekpotmethode. De wiekpotten (potten met lokstof) trokken zeven Aziatische hoornaars aan die elk een individuele kleurcode kregen. Door de vliegtijd te meten en de vliegrichting te bepalen, kon het nest relatief makkelijk gevonden worden. Ten slotte zijn twee nesten gevonden dankzij melden van burgers via waarneming.nl.

In Europa is nog geen ervaring met de bestrijding van Aziatische reuzenhoornaar. In Japan (waar de soort oorspronkelijk vandaan komt) worden verschillende, vaak inefficiënte en weinig effectieve methoden gebruikt. De meest effectieve methode het verwijderen van het nest van de Aziatische reuzenhoornaar en het verdelgen van de kolonie. Voor de verdelging gebruikt men suikeroplossingen of dode bijenaas, beide in gif gedoopt. Wanneer de verdelging in de nacht plaatsvindt, wordt meestal het nest in brand gestoken.

Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.

De Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia) staat niet op de Unie-lijst. Dit betekent dat er geen wettelijke plicht is om deze soort te bestrijden.

Waar vind ik meer informatie?