Kennisnetwerk Invasieve Exoten
Ik ben particulier
Nieuws
-
Invasieve exoten in agroforestry, let op de risico’s!
- Agroforestry-systemen hebben een heleboel voordelen. Als je overweegt te beginnen met agroforestry of je huidige systeem uit te breiden, let dan op... -
Investeren in preventie bespaart op lange termijn veel geld
- Uit een recente berekening blijkt dat invasieve uitheemse soorten tussen 1960 en 2020, wereldwijd voor meer dan 1000 miljard euro aan schade hebben... -
Aziatische Duizendknoop in grond en bagger
- De Japanse duizendknoop verspreidt zich razendsnel. Niet voor niets wordt hij tot de meest invasieve exoten gerekend. Door zijn sterke groeikracht...
In de media
- 'Is er markt voor rivierkreeftvisserij en zijn er mogelijkheden voor de diervoederindustrie?' - Nature Today, 18 november 2022
- 'Aanpak van het mediterraan draaigatje op alle fronten' - Nature Today, 28 oktober 2022
- 'Wel 3 keer minder eikenprocessierupsen dankzij parasitaire sluipwespen en –vliegen' - LIFE Eikenprocessierups, 28 september 2022
- 'Invasieve exoten: uitroeien of onderdrukken?' - Nature Today, 18 oktober 2022
Organisaties en groepen
Wilt u weten welke organisaties en groepen betrokken zijn bij het thema invasieve exoten? Bekijk dan de pagina Organisaties, werkgroepen en vrijwilligers.
Vragen of suggesties?
Voor vragen en suggesties kunt u terecht op de LinkedIn Groep Invasieve Exoten of stuur een mail via Contact.
Unie-lijst invasieve exoten
Planten
Afghaanse duizendknoop
Afghaanse duizendknoop komt oorspronkelijk uit de Himalaya en is als sierplant geïntroduceerd. De soort kan zich vegetatief sterk vermeerderen en concurreert met inheemse soorten maar in vergelijking met de andere Aziatische duizendknoopsoorten is deze soort minder invasief. In Nederland komt deze soort nog relatief weinig voor. De kleinere groeiplaatsen zijn nog eenvoudig handmatig of machinaal te verwijderen waarbij het belangrijk is dat alle wortelstokken worden verwijderd.
Alligatorkruid
Alligatorkruid is een van oorsprong Zuid-Amerikaanse oeverplant die zowel op oevers als in het water kan gedijen. De soort vormt dikke vegetatiematten waardoor andere planten- en diersoorten worden verdrongen en waterwegen worden geblokkeerd. In Nederland komt de soort nog niet in het wild voor maar waakzaamheid is geboden om introducties te voorkomen.
Amerikaans bezemgras
Amerikaans bezemgras is een overblijvende grassoort oorspronkelijk afkomstig uit Noord-, Centraal- en Zuid-Amerika. De plant vormt dichte bestanden en verdrukt zo inheemse plantensoorten. Bovendien vergroot de soort de kans op natuurbranden, wat leidt tot grote veranderingen in habitats en de nutriëntencyclus. In Nederland kan de soort zich niet vestigen vanwege te lage temperaturen, maar in andere Europese landen gedraagt Amerikaans bezemgras zich invasief.
Aziatische Boomwurger
De Aziatische boomwurger is een houtige klimplant die zich rond stammen en takken van bomen en struiken naar boven slingert. De dikke stengels knijpen de vaten in de bast van de boom af waardoor deze verzwakt en soms geheel of gedeeltelijk afsterft. In Nederland zijn nog maar enkele verwilderde exemplaren van boomwurger aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om verdere verspreiding te voorkomen.
Ballonrank
Ballonrank of ballonliaan is een kruidachtige klimplant die zich rond stammen en takken van bomen naar boven slingert. De sterk woekerende plant neemt in de kruin een groot deel van het licht weg en door het gewicht kan de boom omvallen of afbreken. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren van de ballonrank aangetroffen. De plant is makkelijk te herkennen aan de lampion-achtige vruchten die je vaak als decoratie in bloemstukken ziet.
![Fraai Lampenpoetsergras (Pennisetum setaceum) [bron: Kenraiz Krysztof Ziarnek, Wikimedia Commons, 2016]](/upload_mm/5/c/4/06772eef-b179-4afe-ae9b-d91d20809f7c_shutterstock_1499639741_4e9926aa_342x240.jpg "Fraai Lampenpoetsergras (Pennisetum setaceum) [bron: Kenraiz Krysztof Ziarnek, Wikimedia Commons, 2016]")
Fraai Lampenpoetsersgras
Fraai lampenpoetsersgras is een overblijvend, polvormend gras. De pluimen kunnen diverse kleurtinten aannemen. Fraai lampenpoetsersgras gedijt goed in warme, droge omstandigheden, zoals in de meer mediterrane klimaten. In Nederland komt de plant voor in tuinen en openbaar groen als vaste plant. Er zijn nog geen waarnemingen van de soort in natuurlijke terreinen.
Gestekelde duizendknoop
Gestekelde duizendknoop is in onze klimaatzone een eenjarige kruidachtige klimplant. De soort komt van oorsprong uit Azië en groeit vooral in open en verstoorde gebieden, langs bosranden en in wegbermen. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om vestiging en verspreiding te voorkomen.
Grote vlotvaren
Grote vlotvaren is een drijvende waterplant die met name in warm, ondiep water voorkomt. Oorspronkelijk komt de soort uit Zuidoost-Brazilië en Argentinië, maar in Europa is de grote vlotvaren vaak gekweekt en verkocht als vijver- en aquariumplant. Doordat mensen overtollige planten in openbaar water uitzetten, is de soort in de natuur beland waar de varen zich invasief gedraagt. In de zomer vormt de soort grote matten die zuurstofgebrek in het water veroorzaken. In de winter sterven de varens af waarbij grote hoeveelheden nutriënten vrijkomen wat leidt tot eutrofiëring.
Grote waternavel
Grote waternavel is een invasieve oeverplant afkomstig uit Zuid-Amerika en ingevoerd als vijverplant. Grote waternavel groeit vooral in voedselrijk stilstaand tot zwakstromend water zoals moerassen, vijvers, kanalen en sloten. Onder zomerse omstandigheden kunnen binnen enkele dagen meterslange uitlopers worden gevormd waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten van enkele decimeters dikte.
Hemelboom
De hemelboom is een uit China en Taiwan afkomstige boomsoort. Het is één van de eerste plantensoorten die in de 18e eeuw vanuit China in Europa werd ingevoerd. De soort komt van nature voor in de subtropische klimaatzone, maar kan zich ook vestigen in gematigde klimaatzones. De hemelboom vormt een dichte monocultuur waaronder in de schaduw vrijwel geen andere soorten meer kunnen groeien. Zaailingen kunnen tot een meter per jaar groeien en daardoor inheemse boomsoorten gemakkelijk beconcurreren. Daarnaast vermeerdert de hemelboom zich via worteluitlopers. Dit maakt bestrijding van de soort moeilijk.
Kudzu
Kudzu is een snelgroeiende klimplant die van oorsprong uit China, Korea en Japan komt. In onder andere de VS en Australië is kudzu een invasieve exoot die inheemse vegetaties en infrastructuur overwoekert. Dit met forse afnames in biodiversiteit en hoge economische kosten tot gevolg. In Nederland zijn nog geen verwilderde exemplaren aangetroffen. Waakzaamheid is geboden om vestiging en verspreiding te voorkomen.
Moeraslantaarn
De uit Noord-Amerika afkomstige Moeraslantaarn is met haar grote gele bloeiwijze een opvallende verschijning in het voorjaar. Moeraslantaarn is een oeverplant en groeit in natte gebieden langs stromen en rivieren, aan meren en vijvers. De planten vormen een dichte vegetatie waardoor inheemse plantensoorten worden weggeconcurreerd. Bestrijding van moeraslantaarn is relatief eenvoudig door rooien of uitsteken, maar dit moet wel jaren worden volgehouden.
Nieuw-Guineese landplatworm
De Nieuw-Guineese landplatworm (Platydemus manokwari) is een vrij kleine landplatworm die behoort tot de 100 meest invasieve soorten ter wereld. Van oorsprong afkomstig uit Nieuw-Guinea (Indonesië), is de soort op verschillende landen in de Stille Oceaan gebruikt als biologische bestrijder voor invasieve slakken. Echter, de landplatworm voedt zich ook met inheemse slakken en regenwormen. Bovendien kan de soort drager zijn van de longworm Angiostrongylus cantonensis die angiostrongyliasis kan veroorzaken, met schadelijke gevolgen voor de gezondheid van mensen. Op dit moment komt de soort nog niet voor in Nederland, maar hij wordt wel verwacht.
Pampagrassen
Pampagrassen komen oorspronkelijk uit Zuid-Amerika en zijn als decoratieve tuinplant geïntroduceerd. De soorten stellen geen hoge eisen aan de groeiomstandigheden en gedijen het beste in verstoorde omgevingen. Verwilderde pampagrassen vormen dichte bestanden waardoor inheemse soorten verdrongen worden. In tegenstelling tot enkele Zuid-Europese landen gedragen deze soorten zich in Nederland nog niet invasief, maar de kans op permanente vestiging neemt wel toe.
Parelvederkruid
Parelvederkruid is een invasieve waterplant afkomstig uit Zuid-Amerika en ingevoerd als vijverplant. De plant groeit vooral in voedselrijk stilstaand en langzaam stromend water zoals meren, vijvers, kanalen en sloten. Onder zomerse omstandigheden kunnen in korte tijd lange uitlopers worden gevormd waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten.
Perzische berenklauw
In sommige delen van Europa is Perzische berenklauw, net als Reuzenberenklauw en Sosnowsky berenklauw een invasieve exoot die veel overlast veroorzaakt. Deze berenklauwsoorten verdringen inheemse plantensoorten en bevatten stoffen die bij beschadiging tot ernstige brandwonden kunnen leiden. Voor zover bekend komt Perzische berenklauw nog niet verwilderd in Nederland voor. Zodra verwilderde planten worden gesignaleerd, is snel ingrijpen belangrijk. Kleine populaties zijn met beperkte inspanningen nog relatief eenvoudig te bestrijden.
Reuzenbalsemien
Reuzenbalsemien groeit op zeer veel verschillende plaatsen zoals op oevers van meren, beken en rivieren, in weides, bermen, plantsoenen en bosranden. Door zijn explosieve groei worden niet alleen inheemse plantensoorten verdrongen en verstikt, maar ook de fauna die erin leeft. Daarnaast vormt het een risico voor de waterveiligheid. Maaien of uittrekken zijn zeer effectieve methoden voor de bestrijding van reuzenbalsemien
Reuzenberenklauw
Reuzenberenklauw is een invasieve exoot die vooral voorkomt langs waterlopen, wegen en spoorwegen en wel 3-5 meter hoog kan worden. Deze berenklauw verdringt inheemse plantensoorten en bevat stoffen die bij beschadiging van het blad ernstige brandwonden kunnen veroorzaken. Hoe eerder met de bestrijding wordt begonnen, hoe beter het resultaat. In een vroeg stadium is de plant vaak nog wel weg te krijgen.
Smalle theeplant
Smalle theeplant is een (sub)tropische water- en oeverplant die van oorsprong uit Zuid-Amerika komt. In Europa werd de plant tot voor kort verkocht als vijver- en aquariumplant. Smalle theeplant vormt grote drijvende matten die watergangen volledig kunnen bedekken. Dit levert problemen op voor afwatering, scheepsvaart, recreatie én voor het ecosysteem.
Sosnowsky berenklauw
In sommige delen van Europa is Sosnowsky berenklauw, net als Reuzenberenklauw en Perzische berenklauw, een invasieve exoot die veel overlast veroorzaakt. Deze berenklauwsoorten verdringen inheemse plantensoorten en bevatten stoffen die bij beschadiging tot ernstige brandwonden kunnen leiden. Voor zover bekend komt Sosnowsky berenklauw nog niet verwilderd in Nederland voor. Zodra verwilderde planten worden gesignaleerd is snel ingrijpen belangrijk. Kleine populaties zijn met beperkte inspanningen nog relatief eenvoudig te bestrijden.
Verspreidbladige waterpest
Verspreidbladige waterpest behoort tot de waterpestengroep. Deze groep bestaat uit ondergedoken, sterk op elkaar lijkende waterplanten die tot enkele meters groot kunnen worden. In de winter sterven de planten gedeeltelijk af. De stengels zijn dichtbezet met veel kleine bladeren die, met uitzondering van de verspreidbladige waterpest, in kransen bijeen zitten. Waterpesten kunnen grote hoeveelheden biomassa vormen en zijn moeilijk te bestrijden.
Waterhyacint
De uit Zuid-Amerika afkomstige Waterhyacint is wereldwijd een van de meest invasieve plantensoorten. Waterhyacint is een drijvende waterplant en groeit bij voorkeur in stilstaand of langzaam stromend water. De planten vormen een dichte vegetatie waardoor inheemse soorten worden verdrongen. In Nederland is de overlast beperkt, de soort kan zich hier niet permanent vestigen vanwege lage temperaturen in de winter.
Watersla (of Mosselplant)
Watersla is een drijvende waterplant afkomstig uit Zuid Amerika die als vijver- of aquariumplant is geïntroduceerd. De planten kunnen zich snel vermeerderen en een dichte vegetatie vormen waardoor inheemse soorten worden verdrongen. In Nederland is de overlast beperkt, de soort kan zich hier niet permanent vestigen vanwege lage temperaturen in de winter. Overlast bestaat hoofdzakelijk uit forse groei in de zomermaanden.
Waterteunisbloem
Waterteunisbloem is een overblijvende oeverplant afkomstig uit Zuid-Amerika. De plant is ingevoerd als vijverplant. Waterteunisbloem groeit vooral vanuit de oever over het wateroppervlak in voedselrijk stilstaand tot langzaam stromend water. De plant maakt lange drijvende stengels waardoor watergangen volledig bedekt worden met dichte, drijvende matten.
Waterwaaier (Cabomba)
De uit de gematigde en subtropische delen van Amerika afkomstige Waterwaaier is een in de bodem wortelende, ondergedoken waterplant. De plant groeit in zoet stilstaand of langzaam stromend water en vormt onder water zeer dichte plantmassa’s waardoor waterlopen volledig kunnen dichtgroeien. Andere planten- en diersoorten worden verdrongen en het water wordt ongeschikt voor recreatie. Waterwaaier is moeilijk te bestrijden, kleine stukjes kunnen gemakkelijk wegdrijven waaruit weer nieuwe planten kunnen groeien.
Zijdeplant
De Zijdeplant of Papegaaibloem wordt als sierplant in tuinen toegepast. Hoewel het een fraaie plant is maakt zij wortelstokken de ver en diep kunnen uitgroeien. Door vegetatieve vermeerdering door wortelstokfragmenten is er een groot risico op verspreiding via grondverzet of gedumpt tuinafval. De plant is giftig voor zoogdieren en kan huidirritaties bij mensen veroorzaken. De bestrijding lijkt veel op die van de Japanse duizendknoop: bij aantreffen de plant inclusief wortelstokken verwijderen.
Dieren
Amerikaanse rivierkreeft
In Nederland komen verschillende soorten uitheemse rivierkreeften voor. De meeste zijn ooit ingevoerd vanuit uit Noord-Amerika en ontsnapt of uitgezet voor de visserij. Op sommige plaatsen zijn ze een ware plaag. Dé oplossing om rivierkreeften te bestrijden is nog niet gevonden maar wegvangen is een mogelijkheid. Het volledig elimineren van de rivierkreeften in open watersystemen is niet meer haalbaar.
Aziatische (reuzen)hoornaar
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) en Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia) zijn grote wespen die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Zuidoost- en Oost-Azië. In Europa gedraagt de Aziatische hoornaar zich als invasieve exoot. De Aziatische reuzenhoornaar is nog niet in Europa, maar wordt wel verwacht. Deze uitheemse hoornaars worden gezien als een grote bedreiging voor de inheemse honingbij omdat honingbijen de Aziatische (reuzen)hoornaar niet als vijand herkennen. Dit in tegenstelling tot Europese hoornaars, die honingbijen aanvallen en doden.
Blauwband
De blauwband is een karperachtige zoetwatervis met een opvallende, donkere band die langs zijn gehele flank loopt. Blauwband komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is meegekomen met de invoer van karperachtigen voor viskwekerijen. Tegenwoordig wordt de blauwband beschouwd als een van de meest ‘succesvolle’ invasieve exoten ter wereld. Als vraatzuchtige jager, voedt de blauwband zich met zoöplankton en de larven en eitjes van andere vissoorten. Bovendien kan de soort een parasiet bij zich dragen die dodelijke is voor inheemse vissoorten.
Overige invasieve exoten
Planten
Amerikaanse eik
De Amerikaanse eik komt oorspronkelijk uit het oosten van Noord-Amerika en werd in de 19e eeuw in Europa aangeplant als sierboom. Later is de Amerikaanse eik ook op grote schaal aangeplant in bossen in onder andere Nederland en België als snelgroeiende boomsoort. Echter, met name op zandgronden gedraagt de Amerikaans eik zich invasief en verdrukt de soort meer langzaam groeiende inheemse soorten, zoals inlandse eik en grove den. Hierdoor kan de soort op sommige locaties het gehele bos domineren. De soort verjongt zich eenvoudig en massaal via zaad. Bovendien lopen afgezaagde stobben weer snel en vitaal uit. Dit maakt bestrijding van de Amerikaans eik moeilijk.
Amerikaanse vogelkers
De Amerikaanse vogelkers kwam in de 17e eeuw vanuit Amerika mee naar Nederland als sierboom. Maar de boom plant zich zo succesvol voort dat hij ook wel bospest wordt genoemd. Al decennia proberen terreinbeheerders de vogelkers te bestrijden, maar dat blijkt niet eenvoudig. Bij de bestrijding in bossen krijgt de ecosysteemaanpak, of systeemgericht beheer steeds meer aandacht. Het functioneren van het ecosysteem en het realiseren van de beheerdoelen staan hierbij centraal en niet de aanwezigheid van de exoot.
Canadese en Late guldenroede
Guldenroedes behoren tot de composietenfamilie. In Nederland komen drie soorten voor, waarvan er twee exotisch zijn: de Canadese guldenroede en de Late guldenroede. De Echte guldenroede is inheems. De Guldenroedes kunnen dichte vegetaties vormen waardoor inheemse soorten worden verdrongen. Uitsteken en begrazen zijn effectieve bestrijdingsmethoden maar langjarige nazorg is noodzakelijk.
Cotoneaster-soorten (Dwergmispel)
De Cotoneaster-soorten (Dwergmispel) komt van nature voor in de gematigde streken van Europa, Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Azië. In Nederland zijn Cotoneaster-soorten populair als sierplanten. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt. Bovendien zijn alle delen van de plant, met name de vruchten, licht giftig. Verschillende Cotoneaster-soorten zijn bezig met een opmars in Nederland. Nu ingrijpen voorkomt dat er meer haarden ontstaan.
Gele bieslelie
Gele Bieslelie is een wintergroene vaste plant met zwaardvormige, grasachtige, grijsgroene bladeren en een polvormende groei. Op dit moment komt de Gele bieslelie nog maar op een beperkt aantal locaties voor, maar de verwachting is dat deze soort zich snel uitbreidt. De plant vermeerdert zich vooral via het wortelstelsel en kan op die manier grote gebieden koloniseren.
Japanse duizendknoop
De Japanse duizendknoop verspreidt zich razendsnel. Niet voor niets wordt hij tot de meest invasieve exoten gerekend. Door zijn sterke groeikracht verdringt de duizendknoop inheemse plantensoorten èn zijn sterke wortelstokken en stengels kunnen schade veroorzaken aan bouwwerken, leidingen en wegen. Japanse duizendknoop groeit op zeer uiteenlopende plekken zoals spoordijken, braakliggende terreinen, wegbermen, rivierkribben, bosranden en beekoevers.
Javaanse peterselie
Van oorsprong komt de Javaanse of Japanse peterselie uit Zuid-, Zuidoost- en Oost-Azië en Australië, waar de plant ook verbouwd wordt als groente. Javaanse peterselie wordt in de Verenigde Staten als een invasieve soort aangemerkt die grote ecologische, economische en maatschappelijke schade aanricht. Verwildering in Europa komt nog weinig voor maar de verwachting is dat de soort zich ook hier invasief kan gaan gedragen.
Papiermoerbei
Papiermoerbei komt oorspronkelijk uit Oost-Azië en is als decoratieve plant geïntroduceerd in tuinen en parken. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt. Verwilderde exemplaren zijn nog maar op een paar plekken in Nederland waargenomen. Nu ingrijpen voorkomt dat er meer haarden ontstaan en de soort zich alsnog invasief gaat gedragen.
Pontische rododendron
Pontische rododendron is een invasieve exoot die oorspronkelijk in Zuid-Europa en Zuidwest-Azië voorkomt. In de 18e eeuw is de soort naar Nederland gehaald als sierplant en sinds 1900 is hij gaan verwilderen. De soort vermeerdert zich zowel vegetatief als via zaden. Pontische rododendron groeit vooral op vochtige, min of meer zure grond op buitenplaatsen en in bossen.
Rimpelroos
Rimpelroos is een invasieve exoot die van oorsprong in Zuidoost-Siberië, Japan, Korea en Noordoost-China voorkomt. In Nederland wordt de rimpelroos vaak aangeplant in openbaar groen en wordt de soort veel gebruikt in de sierteelt. Met name in de duinen vormt rimpelroos een groot probleem. Het is een agressieve groeier die de inheemse vegetatie verdringt.
Trosbosbes
De uit Noord-Amerika afkomstige blauwe bes of trosbosbes is naar Nederland gehaald voor het kweken van blauwe bessen. Vanuit kwekerijen is de soort naar hoogvenen en natte heidegebieden verspreid waar hij de bijzondere en karakteristieke flora en fauna bedreigt. Deze terreinen zijn vaak moeilijk toegankelijk waardoor bestrijding lastig is.
Watercrassula
Watercrassula is een invasieve waterplant afkomstig uit Australie en Nieuw-Zeeland en ingevoerd als vijverplant. Door dumpingen is de plant in de natuur terecht gekomen en verwildert. In Nederland komt Watercrassula vooral voor op aflopende zandige oevers die tijdelijk droogvallen. Door dichte zodevorming boven water kunnen watergangen helemaal dichtgroeien.
Dieren
Aziatische modderkruiper
De Aziatische of Chinese modderkruiper is een bodemaaseter die van oorsprong uit Oost-Azië komt. De soort is hier geïntroduceerd als aquariumvis en aasvis voor de sportvisserij. Vestiging van de soort in Nederland is inmiddels een voldongen feit. Eenmaal gevestigd treedt concurrentie en mogelijk hybridisatie met inheemse soorten op. Bovendien kan Aziatische modderkruiper nieuwe ziektes en parasieten met zich meebrengen.
Japanse kever
De Japanse kever is een bladsprietkever, ongeveer net zo groot als een rozenkever. De soort wordt beschouwd als een van de schadelijkste insecten ter wereld. Begin november is in het zuidwesten van Duitsland voor het eerst een Japanse kever aangetroffen. Daarmee komt deze voor veel plantensoorten zeer schadelijke soort steeds dichter bij Nederland.
Mediterraan draaigatje
Het mediterraan draaigatje in een invasieve exotische mier die voor het eerst in 2013 in Nederland werd aangetroffen. Sindsdien worden er steeds meer meldingen gedaan. Ze zijn meegekomen met tuinplanten uit Zuid-Europa. Mediterrane draaigatjes kunnen met meerdere koninginnen en een groot volk in één zogenaamde superkolonie leven. Ze verdringen andere mierensoorten en ondergraven bestrating wat tot grote overlast kan leiden in woonwijken.